Szkolnictwo wyższe

Realizacja misji i celów uczelni wymaga ciągłego doskonalenia jakości zarządzania w uczelni. W tym celu szkoły wyższe muszą zidentyfikować determinanty jakości zarządzania i zaangażować pracowników i doktorantów w zarządzanie uczelnią. Korzystając z doświadczeń Japonii uczelnie dążąc do doskonałości powinny zastosować główne wartości i zasady ciągłego doskonalenia zarządzania w szkole wyższej ujęte w Modelu Znakomitości Europejskiej fundacji zarządzania Jakością.

Pojawienie się i rozwój „nowej gospodarki” związane jest z przyspieszonym rozwojem postępu technicznego w dziedzinie informacyjnych i komunikacyjnych technologii (IKT), pogłębieniem się integracji w ramach Unii Europejskiej i przyspieszeniem procesu globalizacji. Tym trzem dynamicznym procesom musza towarzyszyć głębokie przemiany w szkolnictwie wyższym, a zwłaszcza projakościowa restrukturyzacja zarządzania uczelniami publicznymi i niepublicznymi w Polsce.

Od lat toczy się dyskusja wokół kwestii czym jest szkoła wyższa – przedsiębiorstwem czy urzędem sektora publicznego? Powstanie kilkuset uczelni prywatnych wskazuje na to, że szkół wyższych nie należy zakwalifikować do sektora publicznego, choć założycielem uczelni publicznych jest państwo. Jednocześnie uczelnie są instytucjami, które nie mają właściciela i wydają dyplomy z godłem Państwa.

Co raz częściej pojawia się pytanie o związek uczelni z produkcją i przedsiębiorstwem. Udzielenie odpowiedzi na to pytanie wymaga zdefiniowania kilku pojęć: produkcja, produkt, przedsiębiorstwo, organizacja non profit.

Od początku istnienia szkół, ich atrybutami były: nauczyciele, uczniowie i wyposażenie. Ewolucja edukacji spowodowała wyodrębnienie się trójstopniowego szkolnictwa wyższego obejmującego studia: zawodowe (licencjackie, inżynierskie), magisterskie i doktoranckie. Uczelnie stały się organizacjami rynkowymi non profit, których podmiotami są: pracownicy i studenci, a wyposażenie jest środkiem realizacji celów podstawowych i bazowych, które przyświecają szkołom wyższym.

W kwietniu 2007 roku odbyło się w Berlinie posiedzenie Grupy Wdrożeniowej Procesu Bolońskiego (BFUG), które poprzedzało konferencję ministrów właściwych dla szkolnictwa wyższego państw sygnatariuszy Procesu Bolońskiego, która odbyła się 17-18 maja 2007 roku w Londynie. BFUG zaakceptowała stanowisko przedstawione w opracowaniu: „System europejskiego szkolnictwa wyższego w perspektywie globalnej; strategia na rzecz zewnętrznego wymiaru Procesu Bolońskiego” oraz przyjęła „Raport w sprawie Europejskiego Rejestru Instytucji Akredytujących”.

Szkoły wyższe przekazują wiedzę społeczeństwu poprzez kształcenie i przekazywanie wyników prowadzonych badań naukowych, świadcząc usługi edukacyjne i badawcze na konkurencyjnym, niedoskonałym rynku Polski i Europy. Prowadzone badania naukowe mają istotny wpływ na treść wykładów i jakość procesu dydaktycznego, czyli jakość przekazywanej wiedzy. Przedmiotem zainteresowania tego krótkiego opracowania będą tylko usługi edukacyjne świadczone przez szkoły wyższe, które jednak pozostają pod silnym wpływem prowadzonych w uczelni badań naukowych.
 

Specyfika szkolnictwa wyższego oraz wiekowe tradycje autonomii uczelni powodują, że znormalizowane przez ISO systemy zarządzania nie znajdują powszechnego uznania wśród profesorów. Dlatego też w tzw. Procesie Bolońskim kładzie się olbrzymi nacisk na wprowadzenie skutecznego, adekwatnego do wymagań szkolnictwa wyższego w Europie, systemu zapewniania jakości opartego na własnych standardach i wskazówkach, przyjętych przez Konferencje Ministrów właściwych dla szkolnictwa wyższego, krajów sygnatariuszy Procesu Bolońskiego.

Szkolnictwo wyższe w Polsce napotyka na poważne bariery rozwoju wynikające z istniejącego stanu ustawodawstwa [15] normującego jego funkcjonowanie z jednej strony oraz z sytuacji ekonomicznej uczelni państwowych z drugiej. Projekt ustawy z 24 maja 2000 r. [14] „Prawo o szkolnictwie wyższym” jest kolejną próbą przekonania społeczności akademickiej o konieczności zreformowania szkolnictwa wyższego w Polsce oraz propozycją rozwiązań prawnych, które mają zmienić oblicze i funkcjonowanie szkół wyższych.

Nowe trendy w zarządzaniu w szkolnictwie wyższym są konsekwencją szybko postępujących zmian w gospodarce światowej, w tym w zakresie: